sábado, 30 de abril de 2016

A caste dos Hortas de Outeiro

Ti sabes, Outeiro, que eu son Hortas
e recoñécesme por teu, aínda que
non me ames e me trates como alleo.
A miña caste ten os seus ancentros
no teu chao e torneada foi
coa terra túa, moura e xenerosa.
Feito son da laxe coa que os avós
ergueron a casa en que nacín.
Proclámome irmao dos castiñeiros,
das xestas, dos toxos, dos camelios,
das abidueiras, teixos e carballos,
pois alumounos a mesma luz grisenta,
iguales choivas nos luíron
e un idéntico vento conferiunos
o alto don da vida e o da palabra.

Ritual para unha tribo capital de concello (1986)


venres, 29 de abril de 2016

Mensaxe a Manuel Curros Enríquez

Manuel Curros Enríquez, home
de pelo en peito,
corazón de Galiza,
ánima de pena,
voz da Terra
a despertar as conciencias
durmidas dos humildes:
aquí tes a miña mao
apretando a túa mao.
[..] Aquí tés a miña mao labrega,
dura como un seixo, escura
como a terra que labra con amor
día tras día,
xeración tras xeración.
Contigo falo,
Manuel Curros Enríquez,
que andiveche
orfo pola vida,
perseguido, aldraxado,
calumniado.
Contigo falo,
que tiveche que emigrar
por alcender un lume
purísimo de estrelas,
por petar no corazón dos homes
que non tiñan esperanza,
por tocar as tentadoras
campás da Liberdade.
Para ti o Progreso era a verdade.
E a túa voz era potente
como un trono, tiña
a forza natural do furacán.
¡Ouh loitador incansábel,
lume e sal da nosa Terra,
facho solidario
que nos mostrache
o único camiño verdadeiro!



Antes de ti Galiza era
escuridade sulagada na choiva.
Galiza tebregosa
era un ermo
cuberto de miseria,
de fame,
de teas de araña
e de silveira.
E ti,
Manuel Curros Enríquez,
abriche un suco
a forza de alma
e nel sementache
liberdade.
Pero veu o corisco
e as xeadas;
medraron herbas ruís,
apareceron corvos
por bandadas,
nubeiros de ratos,
pragas de escaravellos
e apedraron, roeron,
comeron a semente.
....................................
Configo falo,
Manuel Curros Enríquez.
[...] ¿Quén deixou enfriar
o lume das súas verbas?

Remol (1970)





xoves, 28 de abril de 2016

Verbas para Celso Emilio Ferreiro (IIª parte)

[...] Pero temos aquí a túa palabra
ardendo en corazón,
traballada na forxa da verdade,
petada deica a dor co vello
martelo de ferreiro do teu nome,
recollida entre o pobo que traballa
e que sofre en silencio,
luídan nos turreiros e peiraos,
nas vendimas, esfollas e seituras,
santificada na intimidade do fogar
polo calor amantes das lareiras.
A túa palabra enche
de acesa claridade a nosa alma:
o espírito de Galiza que pervive
entre a brétema escura que nos cobre.

Ti, Celso Emilio, viñeche para dicirnos
que os soños e os paxaros son irmaos,
viñeche para traer
un facho de esperanza que nos guíe,
para dicir que non
aos que fan da inxustiza unha bandeira;
para erguer un fogar, pedra a pedra,
con paredes de amor e lealdade.
Escoita, amigo meu, pastor
de marabillas,
sabedor da música que canta
na nosa agachada intimidade,
dono da máxica liberdade do reiseñor,
non teño máis que darche:
só estas palabras pobres,
núas,
coa luz do corazón iluminadas.

Remol (1970)

mércores, 27 de abril de 2016

Verbas para Celso Emilio Ferreiro (Iª parte)

Celso Emilio Ferreiro, compañeiro,
irmao na poesía e en Galiza,
mestre que vas deixando
un ronsel de luz detrás de ti,
un suco de amor para sementar auroras.
Por ti sabemos dos soños máis sinxelos,
das arelas máis amadas,
dos anceios derrubados brutalmente,
dos traballos de cada día:
pequenos, eternos, precisos
para gañar o pan e o viño,
a roupa que usamos,
o teito que nos cobre,
a esperanza e a desesperanza que,
como un verme, nos rilla o corazón.

Anque Mora e Saleta nos sorrían,
anque estean agardándote Isabel,
Xosé María, Lois e máis Xavier,
e che teñan preparada unha sorpresa
que pode ser un disco con poemas
ou coas canciós formidábeis de Raimon,
ti segues, enviso e caviloso,
doéndoche a ferida que Galiza
puxo, para sempre, no teu peito.
E é que ti – e é que nós – sentimos
que aínda sigue o noso soño sulagado
nunha longa noite de pedra inacabábel
mentres teñamos milleiros de emigrantes
en todos os currunchos do planeta
e os nosos mariñeiros e labregos,
sigan, á espreita, ollando ao ceo
porque tan soio teñen
liberdade de chorar canto lles praza [...].

Remol (1970)


martes, 26 de abril de 2016

Abril de lume e ferro

Así titulou Manuel María unha obriña súa de teatro, na que facía referencia ao alzamento militar do coronel Solís en Lugo e a posterior represión que deu lugar ao episodio dos Mártires de Carral. Neste enlace podedes fragmentos da representación desa peza, en decembro de 2015, en Lugo, co acompañamento musical de A Quenlla.
Non foi a única ocasión que o autor chairego rescatou a memoria histórica deses acontecementos:

Os mártires de 1846

Foi polo mes de Abril,
no século dezanove.
¡Un berro forte, baril
a toda a patria conmove!

Solís en Lugo berrou
un berro de rebeldía.
¡Galiza enteira acordou!
¡O pobo enteiro se erguía!

Pois a patria desta feita
cumpriría as súas angueiras.
¡Pro logo veu a desfeita!
¡Perdeuse todo en Cacheiras!

Solís e os seus oficiais
foron no intre xulgados.
¡Aqueles homes leais
remataron fusilados...!

En Carral está a cova
dos Herois da Liberdade
¡sempre fecunda e nova
que un día será verdade...!

As rúas do vento ceibe (1979)

luns, 25 de abril de 2016

Primavera de caraveis

Portugal

Gardo as miñas lembranzas portuguesas
ao lado dos desexos,
dos soños, do amor,
de todo o que me é íntimo e querido.
A sacra Brácara é a capital
dos meus imprecisos matinares
onde a vide báquica
abraza, cingue e sube ao olmo
como cantan
os inesquecíbeis versos de Virxilio.
Portugal ten as cores
da melancolía e da esperanza
e florece en outonos perfectísimos.
Os días portugueses quedaron en min
inconmovíbeis, cunha dourada luz
que ilumina, maina, os meus desvelos,
un mundo de primaveras e nostalxias,
pombas, roseiras, andoriñas
e caraveis roxos que rebentan
nunha fonda paixón alucinada.
Sempre. Sempre volto. Sempre.
E nunca máis me vou de Portugal.

O camiño é unha nostalxia (1985)



domingo, 24 de abril de 2016

O que envolve a un pobo

Balada das palabras

A palabra é vida e vai ao lonxe.
Unha palabra enxéndrase na tebra
e, como fillo, párese con dor
e con amor. A palabra nace na
escuridade do misterio e hai
que luíla como os canteiros
labran a dura, difícil cantería.
Palabra e pedra solta non ten volta.

A palabra é unha chave para abrir
o tesouro escusado que é a vida,
unha ponte segura que nos leva
deica a intimidade doutros homes,
a vara máxica que esconxura
os segredos e as escuridades
máis fondas, retortas e choídas.
Palabra e pedra solta non ten volta.

O mundo enteiro cabe na palabra.
A palabra está feita con lume,
lama, frío, vermes, bolboretas,
tremor, terra, berro incontíbel.
Unha palabra pode ser estrela,
alento do furacán e do océano,
folla dun puñal e fío dunha espada.
Palabra e pedra solta non ten volta.







[...] Cada pobo ten as súas palabras.
Cada home ten tamén as súas
propias palabras persoais,
anacos do que el é, bloques
do material con que está feito,
inefábel melodía que o arrola
secretamente ou carraxe irada.
Palabra e pedra solta non ten volta.

Escoita, amiga miña, dime sempre
as palabras que usou o noso pobo,
as únicas que veñen das raigañas.
Palabra e pedra solta non ten volta.

O libro das baladas (1978)

sábado, 23 de abril de 2016

O ronsel de palabras da casa de Hortas

No día dos libros, máxicos druidas da palabra, lendo un poemiña do Manuel na casa de Hortas, non puiden menos de lembrar este soneto no que o poeta se refería a presenza de grandes voces da literatura galega nese espazo, referencia constante para el:

Na casa estivo Ánxel Fole -¡si señor!-
Merlán, Gamallo, Pousa, Novoneyra,
Lois, Díaz Castro, Senén coa compañeira,
Alfonso, Estévez, e Ledo e Blanco-Amor...

As estancias aínda gardan o rumor
daquelas súas palabras feiticeiras,
a conversa xentil, as boas maneiras,
a requintada gracia, o fino humor...

Só acredito no certo da incerteza:
un triste fado, silencioso e cruel,
levounos, sen razón, tanta riqueza.

Pro agradecémoslle ao tempo a xentileza
de lle deixar aos Hortas un ronsel
aberto pola luz cara á beleza...

Sonetos á casa de Hortas (1997)

venres, 22 de abril de 2016

Brisa máxica de abril...

Esta brisa máxica de abril
da que nacen as rulas
e as lavercas,
feita coa luz da primavera
e coa derradeira ollada
das últimas camelias,
trae un recendo virxe
de menceres intactos
e un latexo
de días aínda non usados:
que palabra purísima
poderei crear para nomeala?
Que palabra ou silencio
para dicir con xusteza
o seu
tremor de lúcida alborada?

Os lonxes do solpor (2012)


xoves, 21 de abril de 2016

Patria herdada

Poema/símbolos/herencia

Os símbolos que nos legaron
os nosos pais e que
a eles
lles transmitiron os avós
e estes recibiron,
á súa vez, dos bisavós
son ben sinxelos:
a fouce
que forxou e templou
Rosalía,
que afiaron
Pondal/Curros/Cabanillas,
que usaron os agrarios.
E unha bandeira
-a nosa-
azul e branca.
Nós recollemos, con amor
e paixón, estes símbolos
e deixarémosllos un día
aos que veñan detrás,
enriquecidos
coa espiral que significa
luz/vida/irmandade,
PATRIA LIBERADA
e estrela vermella/popular
hoxe guía na terra
e mañá sol/socialista
a brillar sobor
da nosa nación ceibe
nun próximo
PORVIR-QUE-SE-OLLA-VIR.

Poemas para construír unha patria (1977)

mércores, 20 de abril de 2016

O cancro de Galiza

Outra de tantas cuestións nas que Manuel María, por desgraza para os galegos e as galegas, segue tendo vixencia, é súa percepción da emigración coma un mal endémico desta terra:

A emigración

Hai un cancro que nos roe,
hai un cancro roedor:
¡un tumor, maligno e feo,
que nos enche de terror!

Hai un cancro moi antigo
que semella non ter cura:
¡causa mágoas, causa dores,
causa bágoas e tristura!

Hai un cancro moi activo,
hai un cancro moi podente,
¡que desfai a nosa patria
e destrúe a nosa xente!

Hai un cancro moi terríbel,
purulento e vergonzoso.
¡Hai un cancro moi noxento
que aniquila ao pobo noso!




Hai un cancro moi activo
que destrúe lentamente,
que desfai a nosa patria
e nos leva a nosa xente.

Hai un cancro arrepiante
que só vive da inmundiza
e que zuga, día a día,
todo o sangue de Galiza.

Ese cancro que nos mata
e remata coa nación
ten un nome moi concreto
que se chama: ¡EMIGRACIÓN!

As rúas do vento ceibe (1979)

martes, 19 de abril de 2016

Muiñeira de chinelas

Louvanza das zocas vilalbesas,

chamadas chinelas

A gracia da abidueira
atopou o seu destino,
¡fíxose zoca chinela,
apreixa un pé feminino!

Fíxose zoca chinela
a abidueira lanzal.
¡Agora sobor da acera
canta con voz musical!

A zoca xa é canción
delgada como asubío
que aprendeu a abidueira
dos melros de xunto ao río.

Fíxose zoca chinela
a gracia da abidueira.
¡E vai marcando na acera
os puntos da muiñeira!

Terra Chá (1954)





luns, 18 de abril de 2016

Canción das sete da mañá

Son as sete da mañá
cheas de friaxe e escuridá...
Aínda non chegou o mencer
e hai que se erguer
e madrugar,
poñerse a andar.
Hai que esquecer
eso da beleza do mencer.
Hai que se erguer
para comezar a bregar,
a loitar,
a traballar.

Canciós do lusco ao fusco (1970)

domingo, 17 de abril de 2016

Tarxeta de visita

Manuel María -xa o sabedes- é o meu nome
feble, corto, esguío e tan desamparado
que sempre o usei sen apelidos.
Un nome humilde como a brisa que fai
ondear as centeeiras, unha folerpiña
de neve -un salouco só que o ar desfai-
que non pode chegar ao chao sen derreterse.
Un nome como tantos, sinxelo e do pobo.
Polos Hortas apelídome Fernández,
vella casta xunguida á terra dende sempre
no meu Outeiro de Rei da Terra Chá.
Por parte de nai son Teixeiro, familia
de labregos, que aínda vive no vello
casal de Vilanova, perto de Lugo,
na parroquia que din de Sanamede.
De neno prendeume o Miño coa súa música
e puxo no meu corazón vellos cantares.
Teño xa moitísimos anos repartidos
en alegrías, tristuras e fracasos.
Publiquei algúns libros. Son casado.
Levo barba entrecana para tapar o medo
que, como un verme, roi o meu sosego.
Procurador de oficio. Gáñome a vida
-e tamén o noxo e a desesperanza-
coa miña profesión e outras tristezas.
Agora vivo en Monforte para o que gusten,
coidando o amor, a comprensión, a fe
nos homes, na Terra e máis na fala.
Carezo de títulos importantes. Non
teño vocación para arquivar diplomas
que son febles papeis -fume de nada-
que sempre rematan no faiado
irremisibelmente roídos polos ratos.
Toda a miña ilusión é ir tirando
e se falo de min é para dicir
que aínda estou vivo, sano e salvo.

Remol (1970)


sábado, 16 de abril de 2016

Vello Montefurado

Pequeno e vello, ti, Montefurado,
evocas a túa vida extraordinaria,
metade real, metade lexendaria:
¡tés por ollos ao monte taladrado!

Andas a cavilara rebrillos de ouro,
baixo a sombra amiga das montañas,
minúsculos horteiros, breves brañas
e salmodias do Sil terrible e mouro.

Mentira foi, cecais, a túa grandeza
e verdade feroces desengaños
con fames e delirios de riqueza.

Pese á fatalidade, malia aos anos,
á vulgaridade xorda e á tristeza:
¡aínda tés en pé os túneles romanos!

Sonetos ao Val de Quiroga (1988)

venres, 15 de abril de 2016

Fin do camiño

Canción para recibir a noite

Chegamos moi cansos, silandeiros
ás beiras do solpor. Loitamos
toda a xornada contra a luz
crúa e feridora de este día
que puxo en chaga viva
a indecisa flor do noso ser.
Aquí estamos envisos, compañeira
de tantos días plenos e cumpridos,
agardando a chegada da noite
para que ela nos ampare
e nos acolla, benévola e piadosa,
no seu seo de sombra maternal.

As lúcidas lúas do Outono (1988)

xoves, 14 de abril de 2016

Pequeneiro lugar vexetal

Recentemente oín falar deste lugar que tanto facía pensar a Manuel María cando pasaba por alí cara Monforte, por estar abandonado: non só lle adicou este poema, senón que ambientou nel o seu relato "O Kriloi está no Cereixal".

Lembranza do Cereixal

Este lugar, unha aldea abandonada,
está ao pé da estrada
que vai a Quiroga por Freixeiro.
O pobo é pequeneiro
e ten un nome fermoso e moi cabal:
chámase Cereixal
e pertence á aldea de Nocedo,
terra de laxes e abicedo.
Como dixen, Cereixal está sen xente
e as casas desfanse lentamente.
As veciñas e veciños do lugar
denantes de marchar
eran, ao ben visto, carboeiros.
Estas terras quebradas,
sen pastos nin lameiros,
non teñen tampouco labradío.
Os veciños non podían manter
gado maior
e só tiñan ovellas e cabrío.
Eiquí eran a miseria e o non ter;
a pobreza e a dor;

a orfandade, a inseguridade, o arrepío,
o sentir a fame e máis o frío.
Un día esta xente tan sufrida
marchouse cara a vida.
Agora non sei onde están,
onde comen o pan.
Non sei si a vida trata ben ou mal
aos que foron pobres e sufridos
veciños do Cereixal.
Non sei si lembran tempos idos
e si levan ou non
no corazón
saudades e morriñas
destas terras pobriñas.
O único que sei
e adiviñei
deste lugar
é que del só se pode lembrar
o seu nome fermoso,
primoroso
e vexetal
no que canta a calandra e o pardal.

                                Versos para cantar en feiras e romaxes (1969)






mércores, 13 de abril de 2016

Lugares da memoria colectiva

Tabernas do Tiberio e do Peniche;
café do Tito, escuro e familiar;
feiras de vender, mercar e pasear;
romarías do vrao: viño e boliche.

Ouh vida doutra idade: xa morriche
para nunca endexamais resucitar;
¡gardas a melancolía dun cantar
e a nostalxia do tempo que viviche!

Todo revive en min. Nada se perde:
¡especias, bacallaos, recendos finos
vencendo ao que é fugaz e fuxidío!

E lembro ao señor Uxío Vilaverde
-chocolates, cafés, ultramarinos-
no corazón do Val, perto do río.

Sonetos ao Val de Quiroga (1988)

martes, 12 de abril de 2016

Permanecen as voces

De novo entre nós estivo Xosé Estévez, insigne veciño de Quiroga residente en Euskadi e amigo de Manuel María. Outro soneto do chairego adicado á vila quiroguesa e as súas xentes e costumes di:

Vila de San Martiño, íntima e breve,
coa camelia florida te comparo:
tés gracia e lixeireza de paxaro,
eres pura e sinxela como a neve.

Na túa xeografía o vento escrebe
a apaixonada canción do desemparo
e un forte desexo escuro e claro
que, como a escuma, é branco e leve.

Aínda aquí se coñecen os veciños
e a vida ten maneiras moi humanas
e fálase de vides e de viños...

Van pasando anos, meses e semanas:
permanecen paisaxes e camiños
e a milagreira voz das túas campanas.

Sonetos ao Val de Quiroga (1988)

luns, 11 de abril de 2016

A amizade e a memoria

Hoxe tivemos a ocasión de coñecer un novo soneto de Manuel María relacionado co Val de Quiroga e coas súas xentes, grazas a Xosé Estévez, que nolo leu durante unha charla que deu sobre Manuel María e a súa amizade con el; non está recollido no poemario Sonetos ao Val de Quiroga, porque foi escrito con posterioridade, ao morrer Xosé Teixelo, Pin, pintor quirogués que ilustrou a primeira edición desa obra. Na memoria do escritor e do pintor, e en recoñecemento da laboura de conservación documental e de difusión que está a facer o historiador que prologou o libro, reprodúcese aquí tal cal:

domingo, 10 de abril de 2016

Val de Quiroga, país marabilloso

Despois dunha magnífica xornada camiñando e lendo poemas de Manuel María (e doutr@as autores e autoras que tiveron relación coa contorna) polas terras do Val de Quiroga, o segundo dos sonetos que aparece no seu poemario parece ter máis sentido ca nunca:

Púcaro de mel, cunca de pureza,
oliveira, cerdeira, vimbio e viña,
doce brisa que canta e aloumiña,
ollada aberta só para a beleza.

¡Qué aire fino, sutil e transparente;
qué fogar tan aberto, tan amigo;
qué paraíso feliz o estar contigo
e qué paixón humana a da túa xente!

Eres alucinada luz e claro abril,
ferenza do meu sangue rumoroso,
ceibe, fiel e namorado: como o Sil.

Val de Quiroga, país marabilloso:
¡fai deste noso soñar pobre e souril
un amor puro, enorme e xeneroso!

Sonetos ao Val de Quiroga (1988)

sábado, 9 de abril de 2016

Lembranza doutros tempos

Hoxe unha tribo de camiñantes percorre as terras do Val de Quiroga, facendo un roteiro que segue as referencias toponímicas de Manuel María no libro de sonetos que lle adicou á que fora terra da súa avoa materna. O percorrido da andaina iníciase en San Clodio:

Ribas do Sil, lembranzas dun mosteiro,
puro silencio que o ar cerca o sostén:
¡tés a paisaxe partida polo tren
e sorrís no setembro vendimeiro!

Se unha soidade che vai outra che vén
mentres no Sil se afoga algún luceiro.
O tempo vai pasando algo tristeiro
por camiños que chegan sen ninguén.

Contemplas mudo o monte e o abicedo,
dun xeito cotidiano e indiferente,
porque sabes moi ben que sempre é cedo.

Mentres cantan os ventos no arboredo
ollas pasar a vida mainamente
sen ter unha esperanza ou sentir medo.

Sonetos ao Val de Quiroga (1988)

venres, 8 de abril de 2016

Ronsel de lonxanías

Intenso alustre súbito e fugaz,
lóstrego feridor,
que rebenta como un xerme
bébedo de azul e claridade
perdéndose no serán
da nosa senlleira melancolía
atormentada.
Cavaliño do demo:
decoras, ilustras e iluminas
os meus ollos cansos e feridos.
Logo foxes. Pero déixasme
o teu fondo ronsel
de breves lonxanías imposíbeis.

Oráculos para cavaliños do demo (1986)


xoves, 7 de abril de 2016

A forza da oliveira

Por dentro vas calada e consumida
por unha forza cega e poderosa.
E por fora es áspera e rugosa,
oliveira retorta como a vida.

Se a túa intimidade é sorprendida
agroma mainamente pudorosa:
faise pequena folla rumorosa
e dice unha canción leve e contida.

Vella oliveira do Val, nube e remol,
pila de cinza dun verde prata e gris:
ti estás feita de pedra, terra e sol.

Ignoras o tulipán e a flor de lis:
pro si que coñeces e amas o ouriol
e amistache co merlo e co malvís.

Sonetos ao Val de Quiroga (1988)

mércores, 6 de abril de 2016

A descuberta do Val

Terra de noso, carnal e apaixonada,
coroada estás de neve e fermosura:
tés degaros de azul, sede de altura
e unha luz virxinal, case sagrada.

Pois no teu colo a luz fíxose pura,
estaño delirante, cita certa
que nos leva, sen máis, á descuberta
esencial da paisaxe e a súa fondura.

Cupreso rumoroso, lanza en vela,
que decoras de escuro tanto verde:
dáslle pousada á brisa na Rodela.

Camiña, namorada, a miña arela
dende a Cruz de Outeiro a Vilaverde:
¡gárdoa no corazón: temo perdela!

Sonetos ao Val de Quiroga (1988)

martes, 5 de abril de 2016

Berro de amor e dor

Avión a reacción, ave sonora,
bolboreta famenta de luar,
lóstrego case,
salouco no espacio sideral
ao que a luz e o sonido
a penas poden ollar un intre só,
unicamente milleiros de segundos:
as árbores son para ti como bandeiras,
os ríos como liñas indecisas,
serras e montes tal como valados,
como puntos pequenos as cidades
e os estados e as naciós
como eidos familiares
nos que non se distinguen
alfándegas, marcos e fronteiras.

Avión a reacción, que cantas
unha canción monótona e mecánica,
é a ti, ave máxica e cotián,
a quen pregunto polo home
para que me digas
a xorda traxedia e miserábel
dos nosos emigrantes/proletarios.

Catavento de neutrós domesticados (1979)