mércores, 30 de setembro de 2015

Ser o outro

Como Manuel María amosa nestes versos, sempre que alguén se achega dende fóra a unha comunidade, convértese no foco de atención:

Se un alleo aparecía pola tribo
conmovíase
o aire, árbores, camiños,
cás, gatos e ratos.
Dende as nubes ás pedras
pasando pola xente: todo e todos
se convertían nun grande ollo
calado, desconfiado e esculcante.

Ritual para unha tribo capital de concello (1986)

martes, 29 de setembro de 2015

Tempo de castañas no Val

Castiñeiros do Val, meus castiñeiros
orfos, vellos, calados e retortos,
co toro podrecido, os brazos tortos,
aló embaixo no río ou nos outeiros.

Estades desamparados e tristeiros,
sodes medio pantasmas, medio mortos
e, anque murcharon árbores e hortos,
non fumegan sequeiros en Sequeiros.

Fóronvos expulsando pouco a pouco,
fóronvos desterrando paso a paso
e acabarán quitándovos a vida.

A penas sodes nada. Só salouco
ou pinguiña de seiva envellecida
que, amargamente, agarda o seu ocaso.

Sonetos ao Val de Quiroga (1988)

luns, 28 de setembro de 2015

Comezo de balada

Balada para unha balada

Unha balada pode ser un reiseñor
ou unha bala feita dunha sílaba,
causa pola que non estoura:
esfóllase como unha rosa
e somos impotentes para apreixar
o seu recendo entre os nosos dedos,
impuros e brutais, afeitos
a estrullar este noxo tristeiro.

Unha balada pode ser un valo e,
se sae macho, convértese en balado,
en sebe que nos couta e nos obriga,
en espiñosa palabra insolidaria,
en senlleiro silencio silandeiro
enxendrato con medos e con bágoas,
en couto arredador que nos impide
camiñar colléndonos das maos [...].

O libro das baladas (1978)


domingo, 27 de setembro de 2015

O tempo da terra

Traballos de todo o ano

A esfenda e a demouca é en Febreiro.
Bótanse as patacas en Marzo raioleiro
e seméntase tamén o trigo marceiro.

Bótase millo da xente por Abril
cando o cuco saíu do seu cubil;
en Maio longo estará sachado il.

Polos días grandes de San Xoán
cóllese a nabiña, o lume novo fan;
mércanse as fouciñas pra segar o pan.

No mes da Sega o sol pica moi duro,
ó segar o pan, o trigo está maduro;
mes de moito traballo e moito apuro.

Estamos en Agosto: a malla e a gadaña
que quere pouca forza e moita maña;
hai que botar os nabos, se barbaña.

O de Setembro é mes de San Miguel:
apaña de patacas, non hai mes coma el;
é tempo de ver se os trobos teñen mel.

No Outono hai que ir ao San Froilán:
mozos, homes, vellos, nenos, todos van
e voltan de presa para outonar o pan.

Por San Martiño ollo porcos cebados,
os magostos, os capós arrombados
e abrir regos en lameiros e prados.

O tempo de Nadal é frío e ventureiro.
Noiteboa. ¡Se hai leña no unlleiro
chegarán os Reises á entrada de xaneiro!


Terra Chá (1954)

sábado, 26 de setembro de 2015

En noites coma hoxe

A lúa

Lúa, luída, luxada e violada
-non posuída- polo home.
Lúa núa, pura, inocente:
óllote presidindo a noite,
perto e lonxe de nós, amiga
dos cás, dos vagamundos,
dos tolos e dos poetas.
¡Ouh lúa, irmá dos tristes,
melancólica roda do Destino!

A luz resucitada (1984)

venres, 25 de setembro de 2015

Sempre ao norte

O Norte

¿Cómo será o Norte de brétemas escuras,
mestas e pechadas como a noite,
onde o vento feroz e poderoso
-do que deprende o lobo os seus oulidos-
asusta boscos de abetos e piñeiros
e as leves e xentís abidueiras,
miñas donas amadas,
de carne de neve e máis de lúa?
¿Cómo serán ou non serán
os fiordos de Noruega
e as lonxanas rúas de Kiruna?
¿Qué foi dos viquingos
e qué brisa ousa repetir
as arrepiantes navegaciós de San Olafo?
¿Qué morte consome sen remedio
ao anémico sol da meianoite?
¿Cómo bradarán os renos
e cómo ecoarán nas fragas
os seus urxentes laios amorosos?
Maxino o Norte
como un inmenso corazón de xelo
que soio se atreve a latexar
cando en abril sorrí a Primavera.

O camiño é unha nostalxia (1985)

xoves, 24 de setembro de 2015

Conto de lobos

Conto de medo

Según rezan contos vellos
e moitas antigas consellas
os lobos feroces comen
as inocentes ovellas.

Cando as ovellas están
en calquer monte ou pasteiro
pódense ollar sorprendidas
polo lobo carniceiro.

E hai lobos moi astutos:
para acabar un rebaño
métense entre as ovellas
disfrazados de pel de año.

E hai lobos tan agudos,
tan agudos lobos hai
que caen sobre as ovellas
sen deixarlles decir: ¡ai!

Pro nestes tempos de agora
xa hai un invento novo:
¡é que aparecen ovellas
que acaban comendo ao lobo!

As rúas do vento ceibe (1979)

mércores, 23 de setembro de 2015

Chegou o tempo do outono

Veleiquí, Outono, grande e puro,
vestindo ao mundo de dourado,
con saibo a mosto fermentado,
a mazá, a sal, a grao maduro.

Veleiquí, Outono, nel procuro
o rumor do vento namorado,
o laio do mar ben concertado
e o misterio máis escuro.

Veleiquí, Outono, fosco e ledo,
con brasas secretas, soedosas,
acenas nas brétemas do medo.

Veleiquí, Outono, xa sen rosas,
sementando mágoas misteriosas
no meu corazón ceibe e acedo.

Poemas ao Outono (1977)

martes, 22 de setembro de 2015

Agochado baixo outros nomes

Baixo o nome de Gabriela Maira Roibás, o poeta chairego presenta estes versos nunha obra súa na que finxe recuperar a obra de autores/as do seu concello, e aproveita para xerar composicións en distintos estilos, como corresponde á variedade presente nunha escolma de poetas:

A serán tínguese de ouro
co resplandor do solpor
¡mentres a fonte marmula
a coita dun grande amor!

Morre o día pouco a pouco
na paisaxe, doce e mol:
¡o Miño desfaise en pranto,
fuxe, arrepiado, o Sol!

As campanas de Asteriz
xa tocaron a oración
¡e as ribeiras de Martul
fan actos de contrición!

Morreu mainamente o día,
sen un salouco ou un ai.
¡Vaino enterrar o silencio
na corredoira de Aldai!

Escolma de poetas de Outeiro de Rei (1982)

luns, 21 de setembro de 2015

Testemuña

Estou entre a néboa, aquí en Galiza.
Non teño dornas para navegar o mar
que peta en min, mouro e terríbel.
Profesei de labrego dende neno
na miña Terra Chá, senlleira e longa.
Por sucos teño as miñas veas,
unha soidade fonda por semente
e por terra cativa este meu corpo
feito de arxila feble e pecadora.
Deus riba de min
e eu debaixo de Desus co meu amor.
Dos meus escuros beizos estas verbas
que anceian voar como paxaros
polo ceo pequeno de min mesmo.
Agardo, ano tras ano, pola rosa
que ten de agromar, fermosa e branca,
para xustificar así a miña vida
escura e caladiña baixo o vento
sutil e misterioso da saudade.
E falo decote nesta música
na que canta Galiza dende sempre.

Mar Maior (1963)

domingo, 20 de setembro de 2015

Metáfora actual

Seguro que podemos ver reflectida nestes versos algunha situación de dramática actualidade. Percorrer camiños de incertidume é o que fan miles de persoas no mundo no seu tránsito dun lugar a outro, e moitas veces, non hai retorno posible...

Camiño

Marchamos camiñando silandeiros
por un deserto tenebroso,
arredados da extraviada tribo
que ergue o seu corazón
a imaxa dun ídolo de barro,
retrato fiel do seu inimigo.
Nós procuramos a lonxana luz,
só raiola incerta e dubidosa,
coa absoluta certeza de que
o camiño de ida non ten volta.

Oráculos para cavaliños do demo (1986)

sábado, 19 de setembro de 2015

A hora do repouso e do reconto

Moi próximo ao tema do tempo e ás actividades cotiás establecidas polo horario, estoutro poema:

Canción da hora de deitarse

A hora do repouso xa chegou.
Corpo e espírito están maltreitos:
os espírito sufriu, o corpo traballou
e seguen, como sempre, insatisfeitos.

A vida é dura, cruel e moi ingrata
e nós loitamos con ela dando o peito.
A vida é unha forte cadea que nos ata
a un mundo cruel, inhóspito, mal feito.

A hora do repouso ten chegado
e queremos facer certo reconto.
Repasamos os feitos con coidado.
Repasamos a vida... ¡E que morra o conto!

Mañá é outro día. E hai que durmir.
Despois do sono chega o despertar.
Mañá é outro día. Hai que vivir.
¡E, se queremos vivir, cómpre loitar!

Canciós do lusco ao fusco (1970)

venres, 18 de setembro de 2015

Cronos galaico

As horas do día, os períodos de traballo e de lecer, as estacións do ano, a pegada do tempo na paisaxe e no ser humano ... toda unha antropoloxía cronolóxica percorre a obra do poeta chairego. Para mostra, esta composición:

Alborada

Xogando na luz da alba
con aguilladas de sombras
muiñabas doces brisas
no teu muíño de follas.

Os ventos, que non te oían,
cos seus foguetes de flores
depenicaban nas eiras
garabullos de milleiros.

Asubiaban os merlos
alalás entre as silveiras.
¡E a preta noite morría
aforcada nas cerdeiras!

Muiñeiro de brétemas (1952)


xoves, 17 de setembro de 2015

O gato e o rato

Manuel María escribiu versos e relatos para os máis novos e as máis novas. O gato foi o protagonista de varias destas creacións, como no caso de O bigote de Mimí ou este poemiña, que tamén podedes escoitar musicado por Uxía:


Señor Gato

Señor Gato:
atencín;
no rincón
hai un burato;
no burato
está o rato
caladiño,
acochadiño,
sen falar nin respirar.








-Señor Gato,
pon sentido
que metido
no burato
está o rato.

-Señor Gato:
está o rato
no burato
do rincón:
¡ten nun puño
o corazón!


-Eu non dudo,
Señor Gato
bigotudo
que está o rato
no burato.
Ten as unllas
afiadas,
cravuñadas,
preparadas:
bule axiña
que senón
Señor Gato
bigotón,
¡do burato
fuxe o rato!

Os soños na gaiola (1972)

mércores, 16 de setembro de 2015

Non hai repouso

O ser humano... esa misteriosa criatura sempre envolta nun veo de incertidume...  Manuel María condensaba esta idea nun poemiña da súa primeira etapa, denominada "escola da tebra":

¿Cando faltará na miña alma
a inquietude...?
Salmo 12,2

¡Teño medo!

¡De todo canto
ollo
case nada
comprendo...!

¡E tremo...!

¡Tremo,
Señor,
como a folliña
movida polo vento!

Libro de pregos (1962)

martes, 15 de setembro de 2015

Chove, chove...

Égloga para un día de choiva

¿En qué alto misterio nace a melancolía
da choiva que envolve mainamente
homes, cousas e paisaxes
e os seus arpexios entran en nós
e quedan sementados no fondo
do noso ser, onde gardamos
os soños e os segredos escusados?
¿Qué palabras máxicas nos di,
tan claras, fermosas e absolutas,
que, pese a entendelas,
nunca poderemos traducilas?
¿Qué deus é o que nos dá as súas
tépedas bágoas de alegría feitas
suxerinte choiva silandeira?
¿E qué estraña tristura pechan
esas pesadas pingas
que esvaran lentamente sobor
dos transparentes vidros da fiestra?

As lúcidas lúas do Outono (1986)

luns, 14 de setembro de 2015

De poeta a poeta

Son moitas as coincidencias entre Manuel María e outro lucense ao que se lle adicaron recentemente as Letras Galegas, Xosé María Díaz Castro. O poeta de Outeiro de Rei compúxolle ao guitiricense este soneto co gallo do XXV cabodano da publicación de Nimbos e máis tarde incluíuse, xunto con outras composicións, á versión definitiva de Terra Chá, décadas despois da primeira edición:

A Xosé María Díaz Castro

Xosé María Díaz Castro dos Vilares:
co corazón aberto cara á vida
escoito a túa voz estremecida
por altos, misteriosos ensoñares.

A túa mensaxe, senlleira e acendida,
feita de abidueiras, nimbos e luares,
renunciaciós, lembranzas e pesares:
¡é colleita de amor, fonda ferida!

¡Ouh palabra total; raigaña escura;
terra humana, carnal e namorada;
marabillosa luz; verdade amarga...!

Ti eres a voz de nós, sagrada e pura;
a fala de Galiza eternizada:
¡carballo da Terra Chá, rocha de Parga!

Terra Chá (1954)

domingo, 13 de setembro de 2015

Tempo de romaxes

A Romaxe de Crentes Galegos tivo lugar onte en dous espazos máxicos de Outeiro de Rei: Penas de Rodas, na parroquia de Gaioso foi o primeiro; ao segundo deles, o campo da Santa Isabel e a súa ermida -pola que tanto se devanou o poeta cando estaba en ruínas-, vai adicado o poema ao que pertencen estes versos:

A ermida de Santa Isabel de Outeiro de Rei

Ti, ermida de Santa Isabel, tan sinxela,
calada, solitaria e humilde, erguida
na confluencia do Ladra coa do Miño
no meu Outeiro de Rei da Terra Chá:
cristianizas un lugar privilexiado
onde os nosos devanceiros veneraban
o misterio do mundo, o saberse pequenos
e impotente, anque neles ardían
inconmensurabéis desexos de infinito.
Neste lugar sagrado daban culto
aos antergos e humanísimos deuses
das augas, dos bosques e dos ventos.
Os ritos continuaron no tempo.
A nosa xente, xeración tras xeración,
baixo o ardente sol do mes de xulio,
acudía á ermida e imploraba piadosa
farturentas anadas de centeo e de trigo
e que a vida seguira o seu camiño.
O Ladra mostrábase entón máis cantador
e as augas do Miño transportaban
pregos, músicas, tristezas, alegrías
que se facína río, auga lustral
purificadora de mágoas e miserias [...]

O Miño, canle de luz e néboa (1996)

sábado, 12 de setembro de 2015

Penas de Rodas

Outro dos lugares aos que Manuel María acudía unha e outra vez, tanto fisicamente como na súa obra:

Poemiña das Penas de Rodas

En Gaioso, ollando a Chá,
hai dúas penedas ergueitas.
¡Semellan non ser verdá
redondeces tan ben feitas!

As Penas de Rodas son
dous ollos alucinados
que espían con atención
os eidos máis alonxados.

Se ambas penas se desfán
arde, co mundo, un tesouro:
¡unha pena é de alquitrán,
a outra unha trabe de ouro!

Non sodes, non, cantería,
ouh penas de encantamento.
¡Temo que calquera día
vos poida levar o vento!

Terra Chá (1954)


venres, 11 de setembro de 2015

Días de incertidume esperanzada

Na noite escura estou, na incertidume,
neste absurdo foscor do non saber,
na agarda esperanzada do mencer
e no silencio total da servidume.

E, polo tempo, navego sen saber
abandonar nunca máis este costume,
este degaro fiel que me consume
e me empurra calado pró non ser.

Non sei como loitar contra o escuro.
Mais síntome moi firme, ilusionado,
aínda que mortal, triste, inseguro.

Co corazón ergueito e namorado,
cara ás néboas incertas do futuro:
andando vou, senlleiro e resignado.

Os lonxes do solpor  (2012)


xoves, 10 de setembro de 2015

O trobador


Manuel María escribiu poemas moi diversos, tanto formal como tematicamente ao longo da súa traxectoria. Quedan aquí estes dous poemiñas na liña das cantigas medievais galego-portuguesas, que semellan unha regueifa amorosa entre dúas voces poéticas:

1

Dáme o teu silencio, amiga,
pra facerche unha cantiga,
¡ai amiga!

O teu silencio dourado
e alto como unha espiga,
¡ai amiga!

Hei facer unha cantiga
co teu silencio, que diga:
¡miña amiga!
5

¡Estar a soias contigo
entre unha leira de trigo,
meu amigo!

¡Estar a soias contigo
á sombra do verde pino,
meu amigo!

Escoita ben o que digo:
¡estar a soias contigo,
meu amigo!


Libro das cantigas (1955)

mércores, 9 de setembro de 2015

O fogar, a tribo, sempre

E a tribo do Manuel homenaxeouno de novo onte en Outeiro, onde repousa

Aquí ergueuse un fogar. E nel
ardeu o lume. As súas faíscas
cintilaron un intre. Voaron
como estrelas pequeniñas
na firme procura dun destino.
Tamén, un día, amamos á beleza
e deixamos que a súa luz
nidia, exacta e verdadeira
nos ferise forte e fondamente.
Entre a ruína dos nosos febles,
senlleiros corazós permaneceu
o rescaldo da fogueira que
a través dos anos nos quentou.
E algunhos de nós aínda agardamos
luz e salvación para a nosa tribo.

Oráculos para cavaliños do demo (1986)

martes, 8 de setembro de 2015

A loita final

No cabodano do poeta, un dos poemas da súa última obra, en concreto de "Carreiros de morte", onde amosa a proximidade da fin coa elegancia e calidade poética que o caracterizou:

Estou aquí e agora: instalado
nunha vida en precario,
nunha morte aprazada
que me cerca e que me vence,
dobregándome, retorcéndome
como a chama á corriza.
Invoco aos billóns de células
que están en min
morrendo e renovándose,
mudando este meu corpo
marabilloso,
ruín
e complicado.
Invoco tamén ao meu espírito
que procura unha luciña,
unha chama moi feble
que un entreviu un intre só.

Camiños de luz e sombra (2000)

luns, 7 de setembro de 2015

A voz que sempre clamou

De seguro que Manuel María estaría apoiando aos que se loitan na rúa ante a inxustiza. Algúns dos versos máis reivindicativos de Manuel María compoñen Aldraxe contra a xistra, que comeza así:

Tiña que ser precisamente eu:
a voz máis feble e cativa
que deu o noso pobo,
a menos autorizada e harmoniosa
a que clame na tebra,
no deserto,
no ermo e no baleiro.

Sobor desta terra vella,
raigaña de onde vimos
dende a orixe do tempo,
lembro a historia dos meus
que sucumbiron ao ferro
dos conqueridores,
ás razóns dos poderosos,
á avaricia dos máis fortes.
A historia do meu país,
as dores da miña matria,
os días do meu pobo
son un suma e sigue,
unha conta aberta
e non saldada [...].

Aldraxe contra a xistra (1973)

domingo, 6 de setembro de 2015

Agora que os gandeiros están nas rúas defendendo o seu, non está de máis lembrar algunha das moitas composicións poéticas de Manuel María en relación cos labregos e a súa forma de vida. Aínda que quizais o máis coñecido sexa o poema "Labrego" incluído en Os soños na gaiola (feito popular por Fuxan os Ventos), aquí quedan os primeiros versos doutro publicado posteriormente:

O labrego

Un labrego tan só é unha cousa
que case non repousa.

Da sementeira a seitura
pasando pola cava,
a súa vida é moi dura
e moi escrava.

Sempre trafegando,
arando,
sachando,
mallando,
gadañando,
percurando o gando.

Sempre a ollara parao ceo
con medo e con receo.

Sempre a sementar ilusión,
poñendo na semente o corazón,
para colleitar pobreza
e máis tristura [...]

Versos para cantar en feiras e romaxes (1969)

sábado, 5 de setembro de 2015

O propio abismo

Ollar cara á esperanza, sen deixar de verse no gume da navalla: este é o paradoxo da humanidade.

Canción para andar polo mundo

Un quixera abrise á ledicia
como se abre a flor
á luz do sol.
Un quixérase abrir
e sorrir
a todo o mundo
se non houbera delatores
e traidores.
Un vai rodando pola vida
gardando a súa verdade
na escuridade
da propia intimidade.
Un vai polo mundo
mudo, calado
e resignado.
Un vai por un mismo
ollando, arrepiado,
o propio abismo.


Canciós do lusco ao fusco (1970)

venres, 4 de setembro de 2015

Corpos deshabitados

A incertidume á que está sometida cada persoa ao longo da súa vida, máis abafante nuns momentos que noutros, fainos sentir, ás veces, ocos por dentro. Este poema de Manuel María ilustra ben esa desagrable sensación que nos invade de súpeto:

Rondó da alma ausente

Ás veces acontece que nos fire
un lóstrego súpeto.
                                  Entón
a nosa alma, acovardada, fuxe
moi lonxe de nós mesmos,
deixándonos orfos e baleiros,
habitando nun pasmo,
no país lonxano das ausencias.
E cando a alma, desnortada,
ao fin, retorna a nós:
dóelle acostumarse novamente
a este corpo baleiro e solitario.

Compendio de orballos e incertezas (1991)


xoves, 3 de setembro de 2015

O artista cando deixe de ser novo

O autor, de novo, anticipou un posible retrato -indesexable- de si mesmo cando fose un home de mediana idade. Non atinou, do que debeu estar ben satisfeito...

Manuel María aos 45 anos

Algún día cecais chegue a ser
-Deus non mo permita-
un morto profesor de Historia,
de Literatura ou de Filosofía
e terei que poñer ceros
a rapazas xeitosas, con coxas
de non vencidas plumas
e seos de ritmos sensitivos.
Os meus amigos, ao ollarme pasar,
cecais me paren, pra dicirme:
"Manuel María: ti es unha momia
que vives a cen légoas desta vida..."
E eu marcharei insensibelmente
paseando a ridícula
caricatura de min mesmo,
escribirei poemas ben medidos,
estarei ás 9 en punto no instituto
e diranme os meus alumnos
ao atoparme no paseo vespertino:
"Boas tardes teña vostede,
don Manueliño..."

Morrendo a cada intre (1952)

mércores, 2 de setembro de 2015

Ser terra ao fin

Outra declaración de amor do poeta de Outeiro de Rei ao seu lugar de orixe, recollido na entradiña do texto "A espingarda do Vagancias", recentemente publicado pola Fundación Manuel María, aínda que formaba parte do poemario que o autor adicara a súa localidade natal (Ritual para unha tribo capital de concello):

Ámote, Outeiro, como non amei
terra ningunha. a luz que
escintila nos meus ollos
de lonxe vén e ti ma deches.
Devolvereicha un día para que
poidas alumar, co seu breve
fulgor amortecido, a túa
gris lembranza agoniante.
Quedarei inmóbil, cego e nu.
Vento serei entón: bágoa, laio
e levísimo rumor atristurado.

A tribo ten catro ríos (2015)

martes, 1 de setembro de 2015

Recordo de lume

Cambiou o tempo, xusto hoxe que tiven a sorte de botar unhas horas nunha vella lareira da Terra Chá, moi preto de onde está hoxe a casa Museo de Manuel María. Estes versos son o tal para a ocasión:

Elexía polo lume das vellas lareiras

Foi un tempo feliz cando un podía
ollar a chama irmá iluminando
o lar, gozar do seu prodixio
de arco da vella encadeado,
escoitar a súa música amorosa,
comprender as súas palabras
misteriosas, ledas e ancestrais
que tiñan a sabedoría secular
que foron acumulando os defundiños.
Era un tempo feliz cando as nidias
fogueiras nos quentaban por fóra
e máis por dentro. E non deixaban
enfriar a lembranza emocionada
-¡ouh meus amados lares e penares!-
dos entrañabeis deuses familiares.

As lúcidas lúas do Outono (1988)